Pasha: Pensamientos de David Aroughetti
Shalach Manot

Shalach Manot deskuvrio este kuento en ladino en sus arkivos. Manot es una sefardita turka ke mora en New York en un apartamiento kon una vista sovre una pared. Shalach Manot es su nom de plume.

So David Aroughetti, Djudio Turko.

Todos saven ke ay dos klasas de djente, los ke se ven komo patrones, ke son grandes i tienen una manera ke dize al mundo entero ke son importantes, ke son fuertes, ke avlan kon fuersa, direktamente, dishendo lo ke keren i pensan, i por siguro kontando kon resivirlo i ke todos van a eskucharles. No importa ke eyos son—kual es la palavra?—godros; es mijor, porke no ay ayre ke pueda soplarlos a un lado, no ay persona ke pueda trokar sus ideas. No t’espantes, atavanado. Si, puede trokar de opiniones o ideas; ma al prinsipio, dezde el primer momento esta klasa de persona avla kon fuerza. I despues no importa, kon el mizmo poder, dize el kontrario kon la mizma fuerza, kon el ojo klaro, i no tiene ke eksplikar a dinguno el motivo por el trokamiento. No importa. Agora es lo ke es, i todos deven eskuchar i azer todo lo ke dize.

Es interesante saver ke la relijion no importa a esta klasa porke… porke? Ni  importa avlar de estas kozas. Si, ke ombre de esta klase es djudio—ke pensas ke va a ser? Kristiano? Turko? No estes loco. Lo importante es ser fuerte i poderozo i no tomar basura de dinguno.

En el mundo turko era normal para los ombres tener esta personalidad. Bueno, no todos ma munchos. El patron de la famiya. I presto las mujeres entienden ke kale dar la mizma kara a la vida. El ombre save avlar komo un perro, kon un ladrido kurto para ke dinguno pueda demandarle nada. I presto la mujer save azer exakto lo mizmo. Es koza a ver. Una maraviya. Despues de unos anyos de resibir esta manera de avlar, la espoza, komo djimnastica, enriva la tenta del sirko, kon su ombre, puede dar los mizmos paseos kon pecho alto en la alambre alta, los muskulos fuertes i firmos.

La ley no importa porke es koza de mujer, las kandelas de Shabbat, kozinar kasher, dos oras kitando las plumas del poyo para azer la komida, metiendo el poyo en sal. Ay tanto ke tienen ke saver, de la karne i la leche, todas estas kozas son el lavoro de mujer, muncho lavoro, O.K, bueno, es para la famiya.

En New York, por seguro, las kozas son diferentes. Despues de munchos anyos, la mujer dize tambien ke la ley no importa, es demaziado. La ley djudia no es a la moda; es passé. Ma esto es munchos anyos mas tadre.

O, iva avlar de la otra klasa de djente.  Saves, no importa. No vamos a avlar de la klasa de djente ke son chikos o umildes, servidores.

Saves ke en verda no son interesantes. Kuando penso en eyos mi estomago se aze chiko, mi...alora, no avlamos de eyos. Al mundo no importa esta klasa de djente.

No penses ke la vida es sin lavoro. En el meuvo mundo lavorava muy muncho. De mi lavoro pudi merkar un mink coat para mi espoza. Kon el mink coat fuimos a las bodas i jombushes en los catering halls del Bronx. Todos savian ke somos importantes i ke kudio a mi mujer i a mi famiya.

Kero eksplikar. Vini a New York en el 1910, i despues de dos anyos vendiendo sigariyos en la kaye, i lavorando en la fabrika de fustas i aziendo todas las kozas, keria kazarme. En New York, yeno de djente, de miliones, las kayes yenas de djente korriendo por todos lados, espoza no avia. Los kafes en Allen Street estavan yenos, fumozos, kon ombres dezesperados ke kerian la vida, las paras i la ezperanza. Mijor tornar a tu pais, tomar una aya. I lo ize, komo todo en mi vida, sin problema.  Me plazio esta ninya, ke mi padre me disho era para mi porke era yo fuerte, sano de kuerpo i mente, i mas, porke fui a America. Paresia la novia fuerte, no era flakita, tenia los kaveyos korrientes komo un rio de la kavesa, i el korason yeno de las frutas de la vida rika, la vida djudia turka. Sus ermanos savian tambien ke el mundo es grande i ke la America es una puerta avierta para todos ke estan sin miedo de traversar la mar.

Torni yo en primero a New York, eya despues, sola, imajinate, paso sola por el mar en vapor. Porke en Turkia en este momento no avia manera de bivir i todos kerian ezperanza para la vida.  Del primer dia, tenia eya diamantes en sus ojos, diamentes de plazer en la vida. Saves ke eya estudio la lavrar tres anyos en un konvento katoliko serka de su kaza en muestra chika sivdad en Turkia. I su ashugar era koza manyifika ke izo, el mijor de la sivdad. Su madre era grande komo una reyna. Mi novia tenia kuatro ermanos i una ermana. O.K! Una buena famiya. I su ermano mayor topo una novia en Kairo de una famiya muy rika en el magazin mas famozo de la sivdad, un gran emporium de kandelabras i tapetes, los mas rikos del mundo. Este ermano iva a ser mi konsosio en negosio muncho mas tadre.

Entonces vino mi novia para la boda en New York sola komo una andjel en un vapor, apoyandose en la varanda sovre la mar, sus ojos briyantes i sus suenyos engrandesiendos. Ke fuerte la novia de diezisiete anyos deshando su famiya entera; solo tenia su korason i koraje i el baul de kamarote kon ashugar, inkluyendo la ropa interior de la ultima moda franseza, toda kon dentela i mas una lavrar ke eya mizma izo en el konvento, una grande para la pared ke pueden meter en un palasio en Evropa, una de seda, pastoral kon ombre riko debasho de un gran arvol yeno de granadas i kon gran pasharo kon ojo lindo,  el chilibi en vistido briyante, una kapa kolorada i medinas pretos, un perro serka, todo echo manyifika, kada punto perfekto en el suave kampo de yerba i flores, kuadro por kuadro ande estava en pies el benadam riko. Kreo ke no ay munchas novias ke puedan azer tal kozas ke deben meter en muzeo kon marko de oro. Imajinete las rikezas ke me vinian en este vapor.

Topi apartamiento para bivir en Harlem kon eya, mi reyna, mi ermoza, mas ermoza de todas djudias, mi intelijente turka de muestra kultura sefaradia, de la gloria d’Espanya d’Italia, de Venezia, d’Estambol, de Sicilia, todo en eya endjunto.

Te digo una koza. Ke no so komo mi papa, muzikante. Mi padre tokaba el violino—kieman. Era koza del korason, la muzika turka ke vinia de este kasha de madura, kasha de forma del kuerpo de mujer, kon linyas i aviertas en ke dinguno pueda pensar, kontando la Gloria de bivir en el Muevo Siglo kon Korason Antiguo de los siglos antes de Espanya. Deshame kontar la istoria ke paso en mi kaza kuando era djoven en Turkia. Keria tokar este violino. Es ke no era yo el primer ijo de la famiya. Mi padre disho kada dia, tu no puedes ni meter el dedo sovre el violino. Es para el primer ijo, tu ermano mayor, i no lo deves ulvidar. Kada dia kon ojos yenos vidi ke el violino no era para mi. El primer ijo va a erensir el violino i la vida de ser muzikante.

Un dia mi padre i mi ermano no estavan en kaza. Dinguno estava en kaza, solo yo. Aya estava el kuarto ande uzualmente mi padre ensenyava a mi ermano tokar el violino i markar kon su nombre el arte de muzika turka, ora por ora, dia por dia, deshandome afuera del kuarto eskuchando i pensando en la vida del segundo ijo, una vida de nada. Este dia la puerta del kuarto estava serrado, ma kon dinguno en kaza, la avri i miras! el violino estava en la meza, komo un pasharo de oro, mirandome timido kon interes. Por siguro lo tomi pishin en la mano. Lo keria tokar, ma no savia nada, solo el sonido ke dezeaba oyir, i la manera de estar en pies kon el violino en la mano. El arko en los dedos, el violino debasho de la barba i komo relijiozo meti el arko en las kuerdas, en primero kalmo i despues kon grande fuerza aun ke no savia ke estava aziendo, i los sonidos ke ize no tenian nada ke ver kon la melodia dulse en mi kavesa.

En supito la puerta se avrio i estava aya mi padre, furiozo. Deshalo, me ladro el, i por siguro lo ize. Kon miedo i kudiado meti el violin en la meza exaktamente komo mi padre lo disho. Siguro era yo su ijo, i kuando mi padre dizia algo no avia pregunta, azia lo ke me disho, sin pensar en nada. El violino mos miro de la meza mientras ke mi papa vino a mi. Me dio un gran haftona a mi kavesa. Nunka! Nunka! Nunka! El muzikante va a ser tu ermano mayor. El violino es para mi primer ijo. En realidad mi padre no me disho ni una palavra. Ma su mano en mi kavesa uno, dos, tres vezes me lo disho todo, i nunka toki violino otra vez en Turkia.

Porke esta istoria? No penses ke era triste. Me izo fuerte. Esto es la vida. Para ser pasha ay ke saver las reglas i ser fuerte. Ansina yo savia ke no era para mi ser muzikante. Mijor! Tenia yo ke azer otra koza para bivir. Ke iva a ser? Pensava muncho komo los tres reyes del mundo. I no te preokupes, so intelijente kon el ojo avierto i puedo ver todo. Vendiendo sigaros en las kayes de New York era solo un empesijo.

Lo ke tienes ke saver es ke mi novia yego a New York. El vapor vino justo kuando i komo dizian los papeles. I aki estava mi ermoza kon una sharpa kuvriendo los kaveyos morenos kaskadando sus espaldas.

Tengo ke dizirte lo ke paso despues de la boda i lo vo dizirte agora mizmo sin deshar nada. La verda es ke no avia sangre.

Saves ke sinyifika esto? Todo el mundo pueden entender esto.  Despues de la boda, deve aver sangre, la sangre de la mueva espoza en la kama. I no avia.  Kedi mudo, dishendo nada en la kamareta. So yo el ombre o la gayina? No dishi nada por una ora. Me sinti komo un ombre rovado en la noche. Tenia ke pensar.

Vate! Get Out! Le dishi a eya. No sos mas mi mujer. Sal de mi kama, de mi kaza, de mi famiya. Ke tornes a Turkia! No sos para mi. Ladri komo perro furiozo. Era semple, direkto i inkontrovertible. Eya grito en la kama komo si la uviera golpeado kon la mano, ma mis palavras eran muncho peores. Eya se vistia en su kamiza de durmir, la del trousseau riko i blanko komo las estreyas en la noche oskura.  Ma ke vale el vistimiento blanco sin la koza lo mas importante de la famiya, la blankeza de su pureza.

So pasha. Me enganyaron!  Nunka nunka nunka te perdono, dishi. Tres oras puedes kedar en mi kaza en mientras ke me vo a la kaza de tu tia en kaye sien diezisiete. Eyos van a vinir para tomarte.  Ma nunka me digas ni palavra de tu boka, le grito, kayandola de todo.

La novia ke avia estudio en konvento aziendo kozas manyifikas me insulte i no pudo dizir ni una palavra mas.  Eya tenia ke tornar a su famiya—i pishin—kon todo el trousseau, el gran baul de trousseau kon algodon i tantela, limpiamente dovlados en la meza, la ropa blanka—savanas—i tambien la savana en la kama,  kruelmente sin dinguna mancha.

Arranki la savana kon tantela de la kama en mientras ke eya yorava en la eskina del kuarto.  Su grita sono por todo el edifisio de apartamientos. Toda la tantela echi en el suelo en mi verguensa de esta violasion de mi ombrez.

I en tres oras ya se fue—al apartamiento de su tia ke bivia serka.

Ma despues de kuatro semanas resivi de Turkia una karta furioza de los ermanos de eya. Disheron ke kuando era ninya, se kayo i la chika koza se rompio. No mas!! Tenian en kaza una karta del haham de akel tiempo ke dize ke avia aksidente kuando era ninya. Era toda la istoria. Me amenazaron si no la tomava atras.  La verguensa de esta denunsia la izo hazina a la madre en Turkia, ke fue afligida a la kama.

Era mi espoza.

Fui a la kaza ande estava. Le dishi, ven kon mi.  Sos mi mujer. Ven agora. Kero buena komida oy. Toma todas tus kozas i ropa i ven agora mizmo, djusto komo te digo.

Si lo ke tus ermanos disharon es la verda, puedes ser mi espoza. Yo avli i eya sintio. Dinguno sonriyo.

I ansina empeso muestra vida endjuntos por kuarenta anyos. Eya izo la casa. Yo ize el dinero, lavorando ocho oras el dia siete dias de la semana.  Mi konsosio laborava las otras ocho oras del dia. El ermano de mi esposa era el tresero konsosio, el kon las paras para merkar el negosio. Mi espoza izo la ley i kudiava a los chikos—dos.  Despues de dos, basta, porke uno era ijo. Eya no keria mas. Esta bien. Kuando supo del tresero eya lo korto. Esta bien. Sola, limpiando en el suelo en las manos i las rodiyas, komo iva tener otra kriatura?

Merke papagayo kon plumas coloradas i verdes. Presto topi lugar serka de mi negosio para merkarme un violino, i un livro para embezarme komo tokarla.  Kuando toki el violino, el papagayo empeso a kantar. Yo tokaba i el kantava. Ma pronto de veras pude tokar bien. Las havdalas todos venian a muestra kazika en el Bronx a kantar kansiones turkas, la kazika en el Bronx kon la igera ke planti en el frente.  Mi kavesa era yena de plazer kuando mi violino kantava en mis brasos. Nunka en mi kara una sonrisa porke pasha no sonrie, ma adientro, en el pecho, avia ombre bien kontente.

I eya—mi mujer—se izo pasha tambien. No me avlava a mi, yo le avlava a eya. Solo gizava kada dia las spesialidades turkinas. Ma a los ninos, los dos, eya les avlava con fuersa todo ke keria dizir. Bueno, avia de ensenyarles ser pasha; siguramente el ijo tenia ke ser pasha. A la edad de tres anyos, mi ijo ya lo era. Puedes ver la foto del chiko pasha, en pantalones de katife, los ojos klaros komo diamantes chikos, en la boka plazer si komo savia ke lo era; i siguramente en el Bronx, el tenia bisikleta, tenia treneo, tenia canoe, pudo azer todo, en el treneo fue en el estomago al lado del autobus abashando la kolina, i despues fue a la universidad para ser mediko i todo. Ma la ninya se kedo en kaza por seguro, la mama le avlava dura i severa, i no tenia  ni bisikleta,  ni treneo,  ni canoe, ni pudia durmir en las kazas de sus amigas komo azian todas sus amigas de la eskola (saves ke no eran djudios, porke en muestra vezindad del Bronx, avian pokos djudios). Ma de esta manera paso ke se izo la ija pasha tambien.

La ija poko a poko se embeso avlar kon fuersa i tenia ideas fuertes i poderozas.

I kuando se kazo savia ulvidar toda la relijion.

Las kandelas, el kasher. No estavan a la moda.

I mi ijo, por seguro se izo pasha.

Era Amerikano de toda manera.

Mediko.

Un mediko pasha.

La relijion no valia nada.

Los dos ijos se kazaron kon djudios. Ke pensas, ke van a kazarse kon katolikos? Blankos? Kristianos?

Mi ija keria a un katoliko, ma mi ermana ke bivia serka de mozotros los vio i me lo disho. Despues se kazo kon djudio, ombre bueno. La keila, hahames fueron atras en la nevlina, solo para la boda i el simeteryo, kon likor los dos. I tenian famiyas, ijos i ijas ke se kazaron, i los ninyos bivieron kon sus famiyas en kazas tan grandes ke podian trenta personas bivir adientro sin problema. El frijidor era tan grande ke era komo grande kazika en la kucina, las dos puertas se avren komo el entrado de un palasio.

I dos de las ijas se izieron avokatos.

I una de las ijas se kazo kon katolika.

Pashas todos.

Es la manera amerikana.

La kaza grande, el carro grande, dos tres kuatro carros, el lavoro grande.

Avokatos son todos.

Porke todos saven bien ke este pais, los Estados Unidos, es pais de pasha.

Veo ke todos aki tienen ke ser pasha kon maison tan grande ke todo el mundo puede bivir adientro.

Te kero dizir algo de mi ermano mayor. Te akodras ke el iva a ser muzikante?

No izo nada. Ni paras, ni famiya. Si, era muzikante ma no avia paras para pagar a los muzikantes.  Aun mi padre nunka no gano paras. Tokava en las bodas. Le dieron raki durante la boda, i despues para embiarlo a kaza, un poyo, nada mas. Nunka tenia paras mi padre de dinguna manera. I mi ermano el muzikante torno a Turkia sin nada.

Ma yo, yo, si me izi alguien. Muestras havdalas eran el talk of the town. Teniamos diskos de muzika turka, i kada dia los tokaba, i kada noche tokaba el violino. I kuando mori yo, mi espoza dio paras a la keila. Metio un plak, saves lo ke es? en la pared de la keila.

I kuando eya murio, enkontro su niyeta kandelas de Shabbat en una kasha en su apartimiento en Long Beach. Las kandelas estavan pegadas enjuntos en una kasha.

Saves, no es posible bivir sin ser pasha. El mundo mete el pie sovre de ti.  Mi niyeta enkontro las candelas, i ke va a azer kon estos pedasos de parafina blanka?

Eya estudia para ser avokato, ser rika pwede ser, eya konose bien el real estate. Ma a eya tambien le plaze kantar, kantar en ebreo! Ken save? Pasha. Su espozo pasha. Ma vino atras la relijion, porke … porke … no se porke. La vida es rika kon munchas sorprezas. Todos keren kantar la kontentez de ser bivos. Kada djudio tiene en el Korason el dezeo por amor, por bivir en el mundo komo djudio.

Komo es posible ke digo esto? No se. Porke esto muerto i no ay menester, no es ni posible de ser pasha mas.

Esto kansado de ser pasha.

Esto kansado de ladrar komo perro.

Kero ser no mas de un ombre.

Es demaziado tadre?

No se.

No es posible estar muerto i pasha, porke la tierra solamente konose a un pasha.

Porke nunka savia esto?

Porke nunka sunriyi todos los anyos a mi espoza? Mi kara no savia sunreir, ni la suya.

Kontente si, en el pecho. Lavorar, komer, tokar la muzika. Papagayo no save sunreir—ni el pasha. Puede gritar, dizir las reglas. I despues, kuando estava hazino, no pudi sunreir. No pudi rengrasyar a mi espoza ke me kudiava sinko anyos de mi grande hazinura. Sali afuera de la kaza, kaminando komo en un suenyo, perdido. Eyos ulvidavan de serrar kon yave la puerta i pronto toda la familia estava en las kayes bushkandome, gritando, ande se fue, ande esta?  Ni eya ni yo sunriyo. Dos pashas en dos kamas.

Agora en una grande kama del universo, penso por la primera vez. Todo el mundo save ke ay dos klasas de djente. Todo el mundo, menos de mi. Yo kreia ke avia solamente una klasa, una manera de bivir, i agora tengo preguntas. Todo el mundo ser pasha no vale nada, aki a basho en la tierra penso.

Komo muerto no es posible ser pasha. Kero ser parte de la tierra, en los pensaminetos, si, vo a dizirlo, en las refleksiones del Dyo. Ma no lo konosia i no pensi en este idea toda mi vida.

I agora komo muerto no puedo respirar.

El pecho sufre dolor, i no puedo respirar.

Solamente noche de Shabbat, kuando mi gran-biznieta  (era su propia idea, tiene sola dodje anyos i disho a su madre ke keria azerlo kada Shabbat) kanta kon las kandelas rogando en ebreo, en este momento respiro. Aun ke esto muerto, respiro, i riyo, grasias a esta chikitika ke no es pasha.


Note
This is how the author describes readings she’s done of the story:

When reading “Pasha,” I perform it. I have to take off my embroidered black velvet jacket, and read it in my shirtsleeves, roll up my sleeves, so to speak.  People are very affected by it.  I read it once in Judeo-Spanish to an audience of mostly Latino college students—they listened intently, recognized this character, and thanked me. Before reading it I talked about Judeo-Spanish and how it includes words from Hebrew, Turkish, Arabic; I defined ‘Pasha’, a high ranking Turkish official, but it’s ironic because this man, when we meet him, has nothing, not a cent, and adopts this tone to survive.  I also explained that the story refers to the early 1900s when the Ottoman Empire had been deteriorating for centuries and the Jews were living in poverty. I needed to do this bold strange thing in Ladino.  And I’m writing other things. My short novel, The Hundred Year Old Man, by the way, is about a very different character, persistent, quietly indomitable.    

I’ve read the “Pasha” story in English to a small group of Jewish Ph.D’s at Rand—a woman was weeping afterwards, and called me later to say she couldn’t talk about it at the time, but wanted to thank me.

It’s true, I’m very wary of the sentimental approach. I feel we need to be alive to a harsh world we know is all too close and, as A. B. Yehoshua said, open people’s minds to a new identity. He said Israeli identity, and perhaps I am focused on a new Jewish American identity.  And some of it for me is playing, in the best sense, like on Purim.


Dr. Jane Mushabac, associate professor of English at City Tech, City University of New York, specializes in American literature, New York City history and Sephardic culture. She wrote “Pasha” under the pen name Shalach Manot (which refers to the gifts of food given on the holiday of Purim to friends and family). It’s about a Turkish Jew who talks tough like a pasha.
 
Dr. Mushabac wrote the story in Judeo-Spanish/Ladino and translated it into English for publication in the Jewish journal Midstream, where it appeared in Vol. 51, No. 4 (July/August 2005). Sephardic Horizons is publishing it in the original for the first time.

“Pasha,” she says, “represents a kind of machismo. My fiction based in this culture in Turkey and the U.S. provides a way of exploring gender, identity and survival. ‘Pasha’ is a Spanish story, also a Turkish story, a Jewish story, an immigrant story and an American story—but mostly it is a story about manhood.”  
 
This unusual work exemplifies Dr. Mushabac’s multidisciplinary approach. She was inspired to delve into her Sephardic culture, she says, because, “It was my life. From the songs my father taught me, from studying Spanish in high school, from my mother saying, ‘Let’s do a Sephardic cookbook,’ I was in the culture. I wanted to communicate what was distinctive.”
 
Dr. Mushabac’s work in print includes the critically acclaimed Melville's Humor: A Critical Study (Archon, 1981) and (with Angela Wigan) A Short and Remarkable History of New York City (Fordham University Press, 1999, Fifth printing, 2008), selected as one of the “Best of the Best” university press books in 2000 by the American Association of University Presses.
 
She has also published essays in periodicals and scholarly journals. Her writing has been translated into German, Russian and Bulgarian. “Pasha” and “New Jersey” (a story that was published in Chautauqua in May 2010) will soon be available in French. As a creative artist, Dr. Mushabac has written a radio play, Mazal Bueno: A Portrait in Song of the Spanish Jews, which was broadcast on NPR and is available as a CD on Western Wind Records. Her monologue “Joya Gormezano” is performed by Tovah Feldshuh in her one-woman show Tovah: Out of Her Mind! and has been seen by audiences in many cities here and abroad, including at Lincoln Center.
 
Dr. Mushabac was selected as a 2007–2008 Andrew W. Mellon Fellow for fiction at the CUNY Graduate School’s Center for the Humanities for work on her novel, The Hundred Year Old Man, episodes of which are set in places ranging from Rodosto and Inecik to Brooklyn. She also has been awarded fellowships from the American Association of University Women and Harvard University as well as three PSC-CUNY grants for her fiction and essays about Judeo-Spanish characters and culture. This year she was appointed 2011 Scholar on Campus at the New York City College of Technology.

Recently, her article, "Is 'Sephardic' a Name Brand?" was published in Conversations, the journal of The Institute of Jewish Ideas and Ideals, and has stirred discussion on the topic of Sephardic Jewry in the U.S.

Dr. Mushabac thanks Professor Gloria Ascher, Tufts University, who teaches German, Ladino, and Sephardic Studies, for her suggestions on preparing for publication the Ladino of “Pasha: Pensamientos de David Aroughetti.” 

Copyright by Sephardic Horizons, all rights reserved. ISSN Number 2158-1800